سنجش تراکم استخوان (DEXA) چیست

سنجش تراکم استخوان یا DEXA (Dual-Energy X-ray Absorptiometry)، یکی از روش‌های پزشکی برای اندازه‌گیری تراکم مواد معدنی موجود در استخوان‌ها است. این آزمون بیشتر برای تشخیص پوکی استخوان و بررسی ریسک شکستگی‌های استخوانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. دستگاه DEXA با استفاده از اشعه ایکس دو انرژی مختلف را به بدن ارسال کرده و میزان جذب این انرژی‌ها توسط استخوان‌ها را اندازه‌گیری می‌کند.

این اطلاعات به متخصص ارتوپد کمک می‌کند تا میزان تراکم استخوان را ارزیابی کرده و در صورت نیاز، درمان‌هایی مانند کلسیم و ویتامین D یا داروهای مربوط به پوکی استخوان را تجویز کنند.

انتخاب بهترین فوق تخصص زانو در ترکیه و نحوه دریافت نوبت

دلایل استفاده از سنجش تراکم استخوان (DEXA)

DEXA به دلایل زیر مورد استفاده قرار می‌گیرد:

1. تشخیص پوکی استخوان: پوکی استخوان بیماری است که در آن تراکم و کیفیت استخوان کاهش پیدا می‌کند و استخوان‌ها به مرور زمان شکننده‌تر می‌شوند. این وضعیت معمولاً بدون علامت است تا زمانی که یک شکستگی استخوان رخ دهد. DEXA به‌طور دقیق تراکم استخوان را اندازه‌گیری کرده و به تشخیص زودهنگام این بیماری کمک می‌کند.
2. ارزیابی خطر شکستگی: کاهش تراکم استخوان باعث افزایش خطر شکستگی‌های استخوانی به‌خصوص در نواحی مانند لگن، ستون فقرات و مچ دست می‌شود. سنجش DEXA می‌تواند احتمال وقوع شکستگی‌ها را پیش‌بینی کرده و به پزشکان در تصمیم‌گیری درباره نیاز به درمان‌های پیشگیرانه کمک کند.
3. پایش تاثیر درمان: در افراد مبتلا به پوکی استخوان یا افرادی که در معرض خطر بالای این بیماری قرار دارند، استفاده از سنجش DEXA می‌تواند تاثیر درمان‌هایی مانند داروهای ضد پوکی استخوان یا مکمل‌های کلسیم و ویتامین D را مورد ارزیابی قرار دهد.
4. تعیین تراکم استخوان در گروه‌های پرخطر: افرادی که در گروه‌های پرخطر قرار دارند، مانند زنان پس از یائسگی، افراد با سابقه خانوادگی پوکی استخوان، یا کسانی که مصرف طولانی‌مدت داروهای استروئیدی دارند، می‌توانند از طریق سنجش DEXA میزان سلامت استخوان‌های خود را بررسی کنند.

چگونه سنجش تراکم استخوان انجام می‌شود؟

فرایند سنجش تراکم استخوان با DEXA بسیار ساده و بدون درد است. بیمار به‌صورت دراز کشیده روی تخت دستگاه قرار می‌گیرد و دستگاه اشعه ایکس با دو انرژی مختلف را از استخوان‌های مورد نظر عبور می‌دهد. این آزمون معمولاً برای نواحی ستون فقرات، لگن و گاهی مچ دست انجام می‌شود. این مناطق به دلیل بیشترین احتمال شکستگی به ویژه در افراد مسن مورد توجه قرار می‌گیرند.

مزایای استفاده از سنجش DEXA

• دقت بالا: این روش به عنوان دقیق‌ترین و رایج‌ترین روش سنجش تراکم استخوان شناخته می‌شود.
• بی‌خطر بودن: اشعه ایکس مورد استفاده در این آزمون به‌قدری کم است که نگرانی‌های مربوط به اشعه‌های مضر را به‌حداقل می‌رساند.
• زمان کوتاه: انجام سنجش DEXA بسیار سریع است و معمولاً کمتر از ۱۵ دقیقه طول می‌کشد.

سنجش تراکم استخوان با DEXA یک ابزار موثر برای تشخیص و پایش پوکی استخوان است. این روش غیرتهاجمی، سریع و دقیق به پزشکان کمک می‌کند تا سلامت استخوان‌های بیماران را ارزیابی کرده و در صورت نیاز، به موقع اقدامات پیشگیرانه یا درمانی را آغاز کنند. از آنجایی که پوکی استخوان ممکن است بدون علامت باشد، انجام این آزمون به ویژه برای افراد مسن یا افرادی با ریسک بالا بسیار توصیه می‌شود.

چه کسانی باید سنجش تراکم استخوان (DEXA) انجام دهند؟

سنجش تراکم استخوان یا DEXA برای گروه‌های خاصی از افراد که در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به پوکی استخوان و شکستگی‌های استخوانی هستند، به‌طور ویژه توصیه می‌شود. این گروه‌ها شامل موارد زیر هستند:

1. زنان پس از یائسگی: پس از یائسگی، به دلیل کاهش تولید هورمون استروژن، زنان بیشتر در معرض کاهش تراکم استخوان و پوکی استخوان قرار می‌گیرند. این وضعیت باعث افزایش خطر شکستگی‌های استخوانی می‌شود.
2. مردان بالای 70 سال: با افزایش سن، به‌ویژه پس از 70 سالگی، تراکم استخوان در مردان نیز کاهش می‌یابد. اگرچه پوکی استخوان بیشتر در زنان شایع است، مردان نیز به دلیل کاهش طبیعی تراکم استخوان در معرض خطر قرار دارند.
3. افراد با سابقه خانوادگی پوکی استخوان: اگر در خانواده سابقه پوکی استخوان وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به این بیماری افزایش می‌یابد. سنجش DEXA می‌تواند به شناسایی زودهنگام مشکلات احتمالی کمک کند.
4. افرادی که داروهای خاص مصرف می‌کنند: استفاده طولانی‌مدت از داروهای استروئیدی مانند پردنیزون می‌تواند به کاهش تراکم استخوان و افزایش خطر شکستگی‌ها منجر شود. سنجش DEXA در این موارد می‌تواند تغییرات احتمالی در تراکم استخوان را زودتر مشخص کند.
5. افرادی که دچار شکستگی‌های مکرر می‌شوند: اگر فردی با ضربه‌های کوچک یا تصادفات کم خطر دچار شکستگی‌های مکرر شود، احتمالاً دچار کاهش تراکم استخوان است و نیاز به سنجش DEXA دارد.
6. افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن: بیماری‌هایی مانند روماتیسم مفصلی، بیماری‌های کلیوی، دیابت نوع 1 یا پرکاری تیروئید می‌توانند تراکم استخوان را تحت تأثیر قرار داده و خطر پوکی استخوان را افزایش دهند. در این موارد، سنجش DEXA ضروری است.

توصیه‌های پیشگیرانه پس از سنجش DEXA

بعد از انجام سنجش تراکم استخوان و تحلیل نتایج توسط پزشک، ممکن است توصیه‌های مختلفی برای جلوگیری از کاهش بیشتر تراکم استخوان یا درمان پوکی استخوان ارائه شود. برخی از این توصیه‌ها عبارتند از:

1. تغذیه مناسب: مصرف کافی کلسیم و ویتامین D برای حفظ سلامت استخوان‌ها بسیار مهم است. محصولات لبنی، سبزیجات سبز و ماهی‌های چرب منابع خوبی از این مواد مغذی هستند.
2. ورزش‌های تحمل وزن: فعالیت‌های فیزیکی که شامل تحمل وزن بدن هستند، مانند پیاده‌روی، دویدن آهسته و تمرینات مقاومتی، می‌توانند به حفظ تراکم استخوان و جلوگیری از کاهش آن کمک کنند.
3. ترک سیگار و مصرف الکل: سیگار کشیدن و مصرف زیاد الکل می‌توانند اثرات مخربی بر تراکم استخوان داشته باشند. ترک این عادات به بهبود سلامت عمومی و کاهش خطر پوکی استخوان کمک می‌کند.
4. استفاده از داروهای خاص: در مواردی که کاهش تراکم استخوان جدی باشد، پزشک ممکن است داروهای خاصی مانند بیس‌فسفونات‌ها یا هورمون‌های جایگزین را تجویز کند که به تقویت استخوان‌ها و جلوگیری از شکستگی‌ها کمک می‌کنند.

سنجش تراکم استخوان با DEXA یکی از بهترین و دقیق‌ترین روش‌ها برای تشخیص زودهنگام پوکی استخوان و ارزیابی خطر شکستگی‌های استخوانی است. انجام این سنجش برای افراد در معرض خطر، به ویژه زنان پس از یائسگی و افراد مسن، اهمیت زیادی دارد. با پیروی از توصیه‌های پزشک، می‌توان از کاهش بیشتر تراکم استخوان جلوگیری کرد و به حفظ سلامت استخوان‌ها کمک نمود. سنجش DEXA به عنوان یک ابزار پیشگیرانه و درمانی در مقابله با پوکی استخوان، به افراد کمک می‌کند تا زندگی سالم‌تر و فعال‌تری داشته باشند.

اهمیت انجام دوره‌ای سنجش تراکم استخوان (DEXA)

DEXA به دلیل قابلیت ارزیابی دقیق تراکم استخوان، به‌عنوان یک ابزار حیاتی برای پیشگیری و مدیریت پوکی استخوان مورد توجه قرار دارد. انجام دوره‌ای این آزمون برای برخی از افراد، به‌ویژه آنهایی که در معرض خطر بالای پوکی استخوان قرار دارند، می‌تواند به‌عنوان بخشی از یک برنامه مراقبتی جامع در نظر گرفته شود.

انجام منظم این سنجش به دلایل زیر توصیه می‌شود:

1. پایش تغییرات تراکم استخوان: با افزایش سن یا در اثر مصرف داروهای خاص، تراکم استخوان ممکن است تغییر کند. انجام دوره‌ای سنجش DEXA می‌تواند این تغییرات را به‌موقع شناسایی کرده و پزشک را در اتخاذ تصمیمات درمانی آگاه کند.
2. ارزیابی پاسخ به درمان: افرادی که برای پوکی استخوان تحت درمان قرار می‌گیرند، نیاز دارند تا اثربخشی داروها یا تغییرات سبک زندگی را از طریق سنجش‌های مکرر DEXA پیگیری کنند. اگر درمان‌ها مؤثر باشند، تراکم استخوان باید به مرور افزایش پیدا کند یا حداقل کاهش نیابد.
3. پیشگیری از شکستگی‌های جدی: شکستگی‌های استخوانی، به‌ویژه در سنین بالا، می‌توانند تأثیرات منفی بر کیفیت زندگی بگذارند. با پیگیری مستمر وضعیت استخوان‌ها از طریق DEXA، می‌توان از این شکستگی‌ها پیشگیری کرد یا آنها را به حداقل رساند.

هزینه‌ها و دسترسی به سنجش تراکم استخوان (DEXA)

هزینه سنجش تراکم استخوان بسته به موقعیت جغرافیایی، نوع مراکز درمانی و بیمه‌های درمانی متغیر است. در بسیاری از کشورها، این آزمون به عنوان بخشی از مراقبت‌های پیشگیرانه برای افراد مسن تحت پوشش بیمه قرار دارد. با این حال، در برخی کشورها هزینه‌های این سنجش ممکن است بالا باشد و دسترسی به آن برای همه افراد امکان‌پذیر نباشد. اگرچه هزینه‌ها ممکن است چالش‌برانگیز باشد، اما انجام این سنجش در پیشگیری از هزینه‌های بالای درمانی مربوط به شکستگی‌های استخوانی و بستری شدن در بیمارستان بسیار مؤثر است.

نکاتی برای آماده‌سازی قبل از انجام سنجش DEXA

برای اطمینان از دقت نتایج سنجش تراکم استخوان، رعایت برخی نکات قبل از انجام این آزمون توصیه می‌شود:

1. اجتناب از مصرف مکمل‌های کلسیم: بهتر است حداقل ۲۴ ساعت قبل از آزمون از مصرف مکمل‌های کلسیم خودداری شود. مصرف کلسیم می‌تواند در نتایج آزمون اختلال ایجاد کند.
2. پوشیدن لباس‌های راحت: از آنجایی که سنجش تراکم استخوان نیاز به استفاده از لباس‌های خاص ندارد، بهتر است لباس‌های راحت و بدون زیپ یا دکمه فلزی پوشیده شود، زیرا فلزات می‌توانند تصاویر اشعه ایکس را تحت تاثیر قرار دهند.
3. اطلاع‌رسانی به پزشک در مورد آزمایشات اخیر با استفاده از ماده حاجب: اگر اخیراً آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن یا MRI که با استفاده از ماده حاجب انجام شده باشد، صورت گرفته، باید پزشک را مطلع کنید. این مواد می‌توانند نتایج آزمون DEXA را مختل کنند.

سوالات متداول درباره سنجش تراکم استخوان (DEXA)

1. آیا سنجش تراکم استخوان با DEXA دردناک است؟ خیر، این آزمون کاملاً غیرتهاجمی و بدون درد است. بیمار فقط روی تخت دستگاه دراز کشیده و تصاویر از طریق اشعه ایکس گرفته می‌شود.
2. DEXA برای چه نواحی از بدن انجام می‌شود؟ این آزمون معمولاً برای ستون فقرات کمری، لگن و گاهی مچ دست انجام می‌شود. این نواحی از بدن بیشتر در معرض شکستگی‌های ناشی از پوکی استخوان قرار دارند.
3. هر چند وقت یکبار باید DEXA انجام شود؟ بسته به شرایط فرد و نتایج آزمون‌های قبلی، پزشک ممکن است تکرار آزمون را هر یک تا دو سال یکبار توصیه کند. برای افرادی که درمان پوکی استخوان را آغاز کرده‌اند، تکرار آزمون برای ارزیابی پاسخ به درمان ضروری است.

سنجش تراکم استخوان با DEXA ابزاری کلیدی برای تشخیص، پیشگیری و درمان پوکی استخوان است. این روش به افراد کمک می‌کند تا از وضعیت سلامت استخوان‌های خود آگاه شوند و با اقدامات پیشگیرانه، خطر شکستگی‌های استخوانی را کاهش دهند. انجام منظم این آزمون، به ویژه در افراد مسن و کسانی که عوامل خطر بیشتری دارند، می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و جلوگیری از مشکلات مرتبط با پوکی استخوان کمک کند.

مشاوره و ویزیت : نوبت دهی متخصص ارتوپدی